भक्तपुर, असोज ८ । दशैंको नवरात पर्वमा भक्तपुरका स्थानीयवासीले विगतदेखि नै बिहान–साँझ विभिन्न देवी–देवताको मन्दिर दर्शन गर्ने र नवदुर्गाको पूजा–आराधना गर्ने परम्परा रहँदै आएको छ। प्रत्येक दिन फरक–फरक देवी–देवताको पूजाआजासहित परम्परागत नेवारी वाद्यवादन बजाउँदै परिक्रमा गर्ने परिपाटी अझै जीवित छ।
तर पछिल्ला वर्षहरूमा नवरातको धार्मिक यात्रा र पूजाआजामा परम्परागत बाजामध्ये विशेषगरी ‘धिमे बाजा’तर्फ मात्र अत्यधिक जोड दिन थालिएको छ। धिमे बजाउने समूहहरूको संख्या बढ्दै जाँदा प्रायः सबै टोल र सांस्कृतिक संस्थाहरू धिमेलाई मात्र प्राथमिकतामा राख्न थालेका छन्। यसरी धिमे बाजा व्यापक रूपमा प्रयोग हुँदा अन्य परम्परागत बाजा—नगरा, भुस्या, कायँ, ज्या, पिंगा, ब्यान्सुरी, मुरली, झ्यालीजस्ता मौलिक वाद्यवादन भने क्रमशः ओझेलमा परेका छन्।
सांस्कृतिक संस्थान, टोल सुधार समितिहरू र वाद्यवादन तालिम दिने समूहहरूले पनि धिमेमात्रै सिकाउने प्रवृत्ति देखाएका कारण अन्य वाद्यवादन लोप हुने खतरा बढेको स्थानीय संस्कृतिविद्हरूको भनाइ छ। उनीहरू भन्छन्, “धिमे बाजा हाम्रो मौलिक पहिचान हो तर यससँगै अन्य परम्परागत बाजाहरू पनि हाम्रो सांस्कृतिक सम्पदाका हिस्सा हुन्। सबै बाजालाई समान अवसर र प्रोत्साहन दिन सकिएन भने भविष्यमा धिमे मात्र बच्ने तर बाँकी मौलिक बाजाहरू हराउने स्थिति आउन सक्छ।”
यति मात्र होइन, नवरातमा धिमे बाजाका समूहहरूले बिहान बेलुकी बजाउँदै नगर परिक्रमा गर्दा ध्वनि प्रदूषण बढेको भन्दै स्थानीय बासिन्दाहरूले असन्तुष्टि जनाएका छन्। बिहान–साँझ शान्त वातावरणमा पूजा–आराधना गर्ने समयमा ठूलो स्वरमा बजाइने धिमेले वृद्ध, बालबालिका र विद्यार्थीलाई असहज बनाएको गुनासो बढ्दो छ। समुदायस्तरमै यो विषयमा छलफल हुन थालेको छ।
यसैले, सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षणमा संलग्न निकाय, नगरपालिका र स्थानीय समुदायले सबै बाजाहरूलाई समान प्राथमिकता दिने, ध्वनि प्रदूषणलाई नियन्त्रण गर्ने र युवापुस्तालाई अन्य परम्परागत वाद्यवादनतर्फ पनि आकर्षित गर्ने प्रयास गर्नुपर्ने आवश्यकता स्थानीय तहमा उठ्न थालेको छ।
भक्तपुरवासीको साझा भनाइ छ — “धिमे हाम्रो गौरव हो, तर बाँकी बाजाहरू पनि हाम्रो संस्कृति र पहिचान हुन्। सबैलाई जोगाउन सके मात्र भक्तपुरको मौलिकता भविष्यसम्म जीवित रहनेछ।”
