काठमाडौं, पुस २२ । बुङ्गमति ललितपुर जिल्लाको दक्षिण भेगमा रहेको सुन्दर वस्ती हो । यसलाई स्थानीय भाषामा बुङ्ग भनिन्छ । उक्त बस्ति समुद्री सतहबाट १४०० मिटर माथी अवस्थित छ । बुङ्गमति हाल ललितपुर महानगरपालिकाको वडा नं. २२ मा पर्छ ।
पूर्वमा सुनाकोठी, ठेचो, दक्षिणमा कार्यविनायक, उत्तरमा खोकना रहेको यस बुङ्गमतिमा नेवार बाहुल क्षेत्र भएकोले यहाँको टोलहरुको अधिकांश नाम पनि नेवार भाषामै रहेको पाइन्छ ।
ऐतिहासिक र प्राचीन साँस्कृतिक स्थान बुङ्ग अर्थात बुङ्गमति किराँतकालदेखि नै स्थापना भएको देखिन्छ । यस स्थानमा स्थापित जलप्राणी (खाने पानी राख्ने भाडो) आजु अजि द्यो (मनकामना देवी) जुन मुःननीमा छ ।
मच्छिन्द्र बहालभित्रको बहिमा दशैंको अष्टमी, महानवमी, विजया दशमी र एकादशी चार दिन भव्य रुपमा जात्रा गरिन्छ । यस जात्राको अवधिमा धुस्वाँपो खाय्गु जात्रा (जुन तन्त्रमय साधनाबाट यस गाउँकै मान्छेमा हनुमानको शक्ति उत्पन्न भई स्वतःस्फूर्त रुपमा बाँसमाथि चढ्ने र ओर्लने गरी यस मच्छिन्द्र बहालका देवी देवताको मन्दिर घुमी सम्पन्न गरिन्छ ।
जात्रा सकिएपछि मुर्छित हुने र सो व्यक्तिलाई तन्त्र साधना पूजाआजा गरी ब्युँत्याइन्छ । महिस्पाल, माली, ज्यापु, पो, नाय् लगायत अन्य जातजाती रहेको यस बुङ्गमतिमा वडेमानको भैलद्यो विराजमान छ । जसलाई ह्यग्रीव भैरवको नामले पनि चिनिन्छ । प्रत्येक बाह्रवर्षे मेलामा सो भैरवको अगाडि खोकना, थेचो, हरिसिद्धि अन्य ठाउँको देवी नाच देखाउन ल्याइन्छ । यसबाट पनि बुङ्गमतिको प्राचीनतम् इतिहास प्रष्ट हुन्छ ।
दशैको मूल जात्रा मनकामना माई (आजु अजि)को जात्रामा सलचा प्याखँ देखाइन्छ । जुन नाँच आजु अजि द्योको खत जात्रा सँगसँगै अगाडि बढाएर टोल टोलमा जात्रा गरिन्छ ।
सेतो मुकुण्डो, सेतै जामा लगाएर सेतै घोडा चढेर बाजाको तालमा नाचिन्छ । मच्छिन्द्र नाथको मन्दिरमा तिनचोटी परिक्रमा गरेपछि मात्र अन्य टोलमा अघि बढ्छ । खोकनाको जात्रामा दक्ष प्रजापतिको अश्वोमधयद्यको पुरातन कथा र सो कथामा छोडेको अश्व (घोडा) बुङ्गमतिमा आएको एकथरिको विश्वास छ भने अर्कोथरिको विश्वास अनुसार ह्याग्रीव भैरव स्वयम् घोडा भई दशैको जात्रामा मच्छिन्द्रनाथको परिक्रमा गर्दछ भन्ने कथा पनि पाइन्छ ।
