काठमाडौँ, भदौ ६ । आजको तीव्र प्रतिस्पर्धात्मक युगमा धेरै कामकाजी युवा आफ्नो करियरमा सफलता हासिल गर्नका लागि लामो समयसम्म निरन्तर परिश्रम गरिरहेका हुन्छन्। निरन्तर कामको दबाब, लामो समय निरन्तर खटन, व्यक्तिगत जीवनका लागि समयको कमी र पर्याप्त विश्राम नपाउँदा उनीहरू मानसिक, शारीरिक र भावनात्मक रूपमा थकित हुने अवस्था आउँछ, जसलाई ‘बर्नआउट (Burnout)’ भनिन्छ।
विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)ले सन् २०१९ मा ‘बर्नआउट’लाई आधिकारिक रूपमा व्यवसायजन्य अवस्था (‘Occupational Phenomenon) भनेर मान्यता दिएको छ। यसको मुख्य कारण दीर्घकालीन कार्यस्थल सम्बन्धी तनाव (Chronic Workplace Stress) हो।
बर्नआउट भनेको के हो?
अमेरिकन साइकोलोजिकल एसोसिएशन (एपीए) का अनुसार, बर्नआउट भन्नाले लामो समयसम्मको अत्यधिक कार्य-दबाब र मानसिक तनावका कारण हुने एक प्रकारको गहिरो थकान हो, जसले व्यक्ति आफ्नो कामप्रति रुचि, ऊर्जा र प्रेरणा गुमाउँछ, र दीर्घकालमा स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्न सक्छ।
प्रारम्भिक लक्षणहरू
१. निरन्तर शारीरिक र मानसिक थकान – पर्याप्त निद्रा भए पनि शरीर भारी लाग्नु र ऊर्जाहीन महसुस हुनु।
२. ध्यान केन्द्रित गर्न कठिनाई – सामान्य वा सजिलो काममा पनि ध्यान भंग हुनु।
३. कामप्रति उत्साहको कमी – पहिले मन पर्ने काममा पनि रुचि नहुनु।
४. मूड स्विङ र चिडचिडापन – सानो कुरामा रिस उठ्नु वा अचानक दुःखी महसुस हुनु।
५. शारीरिक स्वास्थ्य समस्या – बारम्बार टाउको दुखाइ, पेटको समस्या, मांसपेशी दुखाइ, वा निद्राको समस्या हुनु।
बर्नआउट हुने प्रमुख कारणहरू
• लामो कार्य समय र विश्रामको कमी।
• अत्यधिक कार्य-दबाब र अपूर्ण लक्ष्य।
• काम र व्यक्तिगत जीवनबीचको असन्तुलन।
• सामाजिक वा भावनात्मक समर्थनको कमी।
• निरन्तर प्रतिस्पर्धात्मक वातावरण र कामको असुरक्षा।
सन् २०२२ मा हावार्ड विजनेस रिभ्युमा प्रकाशित एउटा अध्ययनका अनुसार, बर्नआउट विशेषगरी २५–३५ वर्ष उमेर समूहका पेशेवरहरूमा बढी देखापर्छ, जसको मुख्य कारण करियरमा छिटो प्रगति गर्ने दबाब र व्यक्तिगत जीवनमा असन्तुलन हो।
समाधानका उपाय
१. नियमित विश्राम र समय व्यवस्थापन
Journal of Applied Psychology (2017) मा प्रकाशित अनुसन्धान अनुसार, कार्यबीचमा सानो ‘ब्रेक’ लिनु वा हल्का गतिविधि गर्नु कार्यक्षमता बढाउने र मानसिक थकान घटाउने प्रमाणित भएको छ।
२. शारीरिक व्यायाम र सक्रिय जीवनशैली
Lancet Psychiatry (2018) को एउटा मेटा-विश्लेषणले हप्तामा ३–५ दिन कम्तीमा ३० मिनेट मध्यम स्तरको व्यायाम (जस्तै छिटो हिँड्ने, दौडने, साइकल चलाउने) गर्दा मानसिक स्वास्थ्यमा सुधार आउने देखाएको छ।
३. पर्याप्त र गुणस्तरीय निद्रा
Sleep जर्नलका अनुसार, वयस्कले दैनिक ७–९ घण्टा गुणस्तरीय निद्रा लिनु बर्नआउट रोकथाममा महत्वपूर्ण हुन्छ।
४. माइन्डफुलनेस र ध्यान
JAMA Internal Medicine (2014) ले माइन्डफुलनेस मेडिटेशनले तनाव, चिन्ता र भावनात्मक थकान घटाउने प्रमाण प्रस्तुत गरेको छ।
५. सामाजिक समर्थन र संवाद
American Journal of Psychiatry (2020) का अनुसार, सहकर्मी, परिवार वा साथीहरूसँग नियमित संवाद गर्नु, अनुभव साटासाट गर्नु र भावनात्मक समर्थन पाउनु बर्नआउटको असर कम गर्न सहयोगी हुन्छ।
बर्नआउट कुनै व्यक्तिगत कमजोरी होइन, यो दीर्घकालीन कार्य-दबाबको परिणाम हो। समयमै यसको लक्षण चिन्नु, कारण बुझ्नु र वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित उपायहरू अपनाउनु आवश्यक छ। कामकाजी युवाहरुले आफ्नो स्वास्थ्यलाई प्राथमिकतामा राखी काम र जीवनको सन्तुलन कायम गर्न सके, उनीहरूको कार्यक्षमता मात्र होइन, दीर्घकालीन मानसिक तथा शारीरिक स्वास्थ्य पनि जोगाउन सकिन्छ।
